Bulgaria và Đức tham chiến tại Serbia

Mặt trận Serbia trở nên yên tĩnh cho đến tháng 10 năm 1915 khi Áo-Hung phải tập trung quân cho mặt trận với Nga và từ tháng 5 năm 1915 là một mặt trận mới với người Ý. Tuy nhiên người Đức muốn mở lại tuyến đường sắt Berlin – Baghdad, điều mà không thể đạt được nếu Serbia chưa bị chiếm.

Trong giai đoạn đầu cuộc chiến, Vienna không muốn Bulgaria tham gia tấn công Serbia do lo ngại sẽ bị giảm sút uy tín và chiến lợi phẩm. Tuy nhiên thất bại trong năm 1914 khiến Áo-Hung muốn có sự can thiệp của Bulgaria trong cuộc tấn công tương lai vào Serbia để chắc chắn đảm bảo thắng lợi.[36] Bên cạnh đó, nhiều chính trị gia Áo-Hung cũng không muốn Đức can thiệp vào việc tấn công Serbia nhưng một lần nữa thất bại 1914 chỉ ra Áo-Hung không thể thành công nếu thiếu sự hỗ trợ của người Đức.[37]

Sau thất bại tại chiến tranh Balkan lần hai, Bulgaria cũng muốn lấy lại các vùng Macedonia thuộc Hy Lạp và Serbia và Dobrudja của România. Với việc Liên minh Trung tâm đang đạt được những thắng lợi lớn ở mặt trận phía Đông và phe Hiệp ước không đảm bảo được yêu sách lãnh thổ cho mình, Bulgaia ngả về phe Liên minh Trung tâm dù đang tuyên bố trung lập từ đầu cuộc chiến.[36] Ngày 6 tháng 9 năm 1915, Bulgaria ký với Đế quốc Đức và Đế quốc Áo-Hung Hiệp định liên minh quân sự. Theo đó, trong vòng 30 ngày, Đức-Áo-Hung sẽ bố trí ít nhất sáu sư đoàn dọc sông Danube và Sava, và Bulgaria trong vòng 35 ngày sẽ có bốn sư đoàn ở dọc biên giới Serbia.[37]

Việc chỉ huy liên quân ba nước tấn công Serbia là một vấn đề phức tạp. Tướng Đức August von Mackensen sẽ là tổng chỉ huy của liên quân và mạng lệnh sẽ phải được trao đổi giữa AOK, Oberste Heeresleitung (Bộ chỉ huy tối cao Đức – OHL) và bộ tổng tham mưu Bulgaria.[38] Ngày 18 tháng 9 năm 1915, lực lượng tấn công chính của liên quân, Cụm tập đoàn quân Mackensen được thành lập, bao gồm Tập đoàn quân số 11 Đức của tướng Max von Gallwitz; Tập đoàn quân số 3 Áo-Hung của tướng Hermann Kövess von Kövessháza và Tập đoàn quân số 1 Bulgaria của tướng Kliment Boyadzhiev. Bên cạnh đó còn có Tập đoàn quân số 2 Bulgaria của tướng Georgi Todorov đặt dưới sự chỉ huy trực tiếp của người Bulgaria được bố trí nhằm tấn công Macedonia. Tổng lực lượng liên quân ước tính khoảng 800.000 quân.[39]

Sự chuẩn bị của Serbia

Mùa xuân năm 1915, Serbia phải tổng động viên 707.000 người, tương đương 1/6 dân số, để chuẩn bị đối đầu với các cuộc tấn công mới của kẻ thù. Quân đội vẫn trong tình trạng thiếu quân trang, quân dụng.[40] Trong nửa đầu năm 1915, quân đội Serbia còn bị ảnh hưởng bởi dịch sốt phát ban: vào tháng 4 năm 1915 có 48.000 lính phải nằm viện vì dịch bệnh. Sức mạnh của quân đội nước này còn bị phân tán khi phải đưa 20.000 quân sang Albania sang trấn giữ miền bắc và miền trung Albania để ngăn chặn những cuộc tấn công của người Albania vào Kosovo và nam Serbia dưới sự xúi giục và viện trợ của Áo-Hung.

Hai sư đoàn, mỗi sư đoàn lần lượt của Pháp và Anh, được đưa đến Salonika, Hy Lạp thay vì Dardanelles để yểm trợ cho Serbia vào ngày 5 tháng 10 nhưng không có đóng góp đáng kể nào cho việc phòng thủ của quân đội nước này và bị Hy Lạp phản đối vì xâm phạm đến vị thế trung lập của họ.

Cuộc tấn công của liên quân Liên minh Trung tâm và Serbia thất thủ

Ngày 6 tháng 10, pháo binh Đức-Áo-Hung bắt đầu pháo kích vào các phòng tuyến Serbia và vượt sông Drina và Sava.[41] Liên quân Đức-Áo-Hung nhanh chóng hướng về phía Belgrade và giao tranh đã diễn ra ác liệt trên các đường phố Belgrade[42] và đến ngày 9 tháng 10 thì mọi nỗ lực kháng cự của người Serbia tại đây đã chấm dứt nhưng quân Áo cũng phải chịu thương vong 7.000 người. Đức-Áo-Hung tiếp tục tiến sâu về hướng nam truy kích quân Serbia dọc Thung lũng Morava nhưng gặp nhiều khó khăn do địa hình hiểm trở và quân Serbia kháng cự mạnh mẽ.

Sau những khó khăn gặp phải trong quá trình tổng động viên, Bulgaria chính thức tuyên chiến với Serbia vào ngày 14 tháng 10 nhưng trước đó ba ngày quân đội Bulgaria đã mở các cuộc tấn công nhỏ dọc biên giới.[43] Ở phía bắc, Tập đoàn quân số 1 của Boyadzhiev tiến về hướng Niš và Aleksinac tìm cách liên kết với Tập đoàn quân số 11 Đức, trong khi Tập đoàn quân số 2 tiến về Vranje để cắt liên lạc giữa Macedonia và Salonika.[44] Tổng quân số Bulgaria tham gia tấn công Serbia là 300.000 quân. Tập đoàn quân số 1 Bulgaria đánh bại Tập đoàn quân số 2 Serbia trong Trận Morava, còn Tập đoàn quân số 2 Bulgaria đánh bại quân Serbia trong Trận Ovche Pole. Ngày 22 tháng 10, lính Bulgaria đã vào đến Skopje và Kumanovo, tiến sát Niš.

Những chiến thắng của Bulgaria khiến cho mối liên lạc giữa Serbia và liên quân Anh-Pháp tại Salonika bị cắt đứt.[45] Từ ngày 2 đến 12 tháng 11, hai sư đoàn Pháp từ Salonika tiến lên hướng bắc hỗ trợ Serbia bị Tập đoàn quân số 2 Bulgaria đánh bại trong Trận Krivolak và phải rút lui trở về Hy Lạp. Về phía quân Anh không có động thái gì trong giai đoạn đầu sau khi đổ bộ lên Salonika, đã đưa ba lữ đoàn lên phía bắc biên giới Serbia từ cuối tháng 10. Tuy nhiên lực lượng này bị quân Bulgaria pháo kích dữ dội cũng phải rút về Hy Lạp. Quân Bulgaria dừng tiến quân tai biên giới Hy Lạp – Serbia.[46]

Không còn cách nào khác để tránh bị bao vây, Putnik ra lệnh toàn quân Serbia triệt thoái về Kosovo. Ngày 1 tháng 11, quân Đức chiếm được Kragujevac và ngày 5 tháng 11, quân Bulgaria chiếm được trục đường chính then chốt tại thành phố Niš.[47] Ngày 16 tháng 11, thành phố Monastir thất thủ và mỗi người lính Serbia giờ đây chỉ còn một nửa khẩu phần hàng ngày cộng với toàn quân chỉ còn 200 khẩu pháo. Ngày 23 tháng 11, quân Đức chiếm Pristina và Mitrovica. Từ ngày 24 tháng 11, tàn quân Serbia bắt đầu cuộc rút lui băng qua những dãy núi tuyết phủ tại Kosovo và Montenegro để đến miền bắc và miền trung Albania, từ đó đi xuống bờ biển Adriatic. Người dân Serbia cũng di tản chung với lính trong thời tiết khắc nghiệt và đường đi khó khăn, và rất nhiều người đã bỏ mạng dọc đường di tản do đói, bệnh tật và các cuộc tấn công quân sự.[48] Chỉ có khoảng 155.000 người Serbia, hầu hết là binh lính, đến được bờ biển Adriatic và sau đó được di tản đến Corfu. Cuộc di tản kết thúc vào ngày 10 tháng 2 và nhiều người vì kiệt sức đã chết sau khi được giải cứu. Thống chế Putnik được đưa sang Pháp dưỡng bệnh và ông mất một năm sau đó.

Đồng minh của Serbia là Montenegro đã không tiến hành di tản mà ở lại chiến đấu bảo vệ lãnh thổ. Ngày 25 tháng 1 năm 1916, Montenegro đầu hàng Áo-Hung sau khi đã có những kháng cự đáng kể.

Trong suốt chiến dịch 1915, liên quân Đức-Áo-Hung mất 30.000 quân, chủ yếu đến trong hai tuần đầu khi vượt sông Sava–Danube và trên đường tiến về Kragujevac. Bulgarian mất tổng cộng 37.000 quân. Tổn thất của Serbia nặng nề hơn: 90.000 quân chết hoặc bị thương; 150.000 – 170.000 người bị bắt làm tù binh.